Arie Altena
index
Arie Altena
A couple of times I edited a special section about the Sonic Acts Festival for the magazine Gonzo (Circus). Usually this consisted of translating and reworking interviews with artists, and writing additional introductions to the festival programme. Here are the short texts I wrote on occasion of The Dark Universe, the 2013 edition of the Sonic Acts Festival.
Het donkere universum is het onbekende universum, het universum dat we nog niet kennen. Het vijftiende Sonic Acts festival, The Dark Universe (21–24 februari in Amsterdam) presenteert optredens, films en installaties die het onbekende zichtbaar of voorstelbaar maken. In de meerdaagse conferentie belichten kunstenaars, wetenschappers, musici en theoretici hun zoektocht naar het onbekende. The Dark Universe is niet alleen het onbekende universum, het is ook het vreemde, donkere universum, dat ons binnen zuigt, en omhult in duisternis, het zwartste zwart...
De wetenschap ontwikkelt steeds nieuwe instrumenten en methodes om nog verder te kijken. Dieper het heelal in, terug in de tijd tot de oerknal die nog naijlt in de kosmische achtergrondstraling, en dieper de materie in, tot de Higgs-boson die vorig jaar werd gedetecteerd in de Large Hadron Collider. Wetenschappers en kunstenaars observeren, maken experimentele opstellingen, en verzamelen data. Ze bedenken hypotheses, analyseren data, visualiseren en sonificeren de data, ontwerpen modellen, en hopen zo inzicht te krijgen in het universum. Er is zoveel dat we niet weten. Het helemaal niet nodig om verdwaald te raken in de steegjes en achterbuurten van de pseudo-wetenschappen als je op zoek bent naar een ontmoeting met het onbekende of het mysterieuze. De echte wetenschap is veel fascinerender.
Volgens de huidige kosmologische modellen, die zijn gebaseerd op enorme hoeveelheden astronomische data, zou het universum uit ongeveer 23% donkere materie en 73% donkere energie bestaan. Slecht 4% is normale materie. Over donkere materie en donkere energie weten we hoegenaamd niets. Onze instrumenten hebben er tot op heden geen spoor van kunnen detecteren in het elektromagnetische spectrum. Het bestaan ervan valt af te leiden uit astronomische waarnemingen, en we moeten het bestaan ervan wel veronderstellen omdat zonder donkere materie en donkere energie de natuurkundige theorieën en kosmologische modellen niet kloppen. De alternatieve verklaring is nog radicaler, die stelt dat de natuurwetten niet overal gelijk zijn. Sinds de formulering van de relativiteitstheorie en de kwantummechanica weten we dat de oude Newtoniaanse opvatting van ruimte en tijd – die voor het dagelijks leven uitstekend voldoet – niet klopt. Nu weten we dat de werkelijkheid nog veel vreemder is.
Des te meer we weten, des te vreemder wordt de wereld. We denken na over een werkelijkheid die niet-menselijk is. Het gaat over miljoenen jaren, tijd- en ruimteschalen waarin de mens een verwaarloosbaar element is, maar waarmee we wel direct te maken hebben. Onze economie draait op geplette dinosaurussen en miljoenen jaren oude planten (olie), en door het verstoken daarvan hebben we een flinke klimaatverandering in gang gezet. Kunstenaars verkennen deze vreemde en onbekende werelden. Ze proberen bijvoorbeeld wat we niet kunnen waarnemen, waarneembaar te maken, ze maken het onvoorstelbare voorstelbaar. Ze speculeren en doen ons dromen – over zwarte gaten, het donkerste zwart, dark matter, vreemde energie...
De tentoonstelling in NASA is al te zien vanaf 13 januari. De opening van het lange festivalweekend vindt plaats op donderdag 21 februari in het Stedelijk Museum in Amsterdam met o.a. freq_out en Matthijs Munnik. Op vrijdag en zaterdag zijn er veel films (onder meer van William Raban en Aldo Tambellini) en optredens in Paradiso, met onder meer het Synchronator Orchestra, Maja Ratkje & HC Gilje, Tony Conrad en Clausthome. Verwacht op de conferentie een keynote van Nobelprijswinnaar Gerard ‘t Hooft over ruimtereizen, verder onder andere Trevor Paglen, CM von Hauswolff, Honor Harger en Geoff Manaugh, presentaties van vooraanstaande natuurkundigen en astronomen, en een middag met schrijvers die gelieerd zijn aan het nieuwe SF-tijdschrift ARC van New Scientist.
Tentoonstelling in NASA
Al vanaf 13 januari 2013 is de tentoonstelling van Sonic Acts XV te zien in NASA (voorheen Smart Project Space). Dit keer geen tentoonstelling die doorloopt na het festival, maar een tentoonstelling als opmaat naar het festival.
Wie zoekt naar het onbekende moet ook in staat zijn om zich het onvoorstelbare voor te stellen. In de wetenschap levert die zoektocht indrukwekkende foto’s en visualiseringen op, denk aan de opnames van de Hubble Space-telescoop en de Dark Energy Camera. Kunstenaars stellen zich voor hoe het is om toegang te hebben een werkelijkheid die ontsnapt aan de menselijke zintuigen. Het menselijk gehoor en gezichtsvermogen zijn beperkt. We kunnen nauwelijks in het donker zien, en kunnen zonder hulpmiddelen geen infrarood of ultraviolet detecteren. Frequenties beneden de 20Hz en boven de 20.000 Hz horen we niet.
De tentoonstelling in NASA werk laat werk zien van kunstenaars die via licht en geluid de zintuigen bespelen en de grenzen van de waarneming verkennen. Sommige daarvan zijn ontstaan in dialoog met de wetenschap. Zoals Supernova (Cassiopeia A) van Félicie d’Estienne d’Orves’, een werk dat met rook, licht en geluid de explosie van een ster en de geboorte van materie verbeeldt. Black Rain van Semiconductor is een visualisering en sonificatie van een zonnestorm en is gebaseerd op wetenschappelijke datasets. Matthew Biederman’s lichtinstallatie Event Horizon zinspeelt op het fenomeen van de ‘event-horizon’, de grens van een zwart gat waar het licht ontsnapt en niet meer valt waar te nemen. Het is een snel wisselende projectie van verschillende kleuren, afgewisseld met zwart.
Wie zijn zintuigen echt wil laten tweaken, komt aan zijn trekken in de installatie van Matthijs Munnik, Citadels: Lightscape V, waarin het samenspel van kleurcombinaties, lichtfrequenties en ritme leidt tot een bijna hypnotisch kleurervaring. Je ‘ziet’ patronen die er niet werkelijk zijn. Ivana Franke’s installatie maakt net als die van Munnik gebruik van het flicker-effect en draagt de toepasselijke titel Seeing Without Eyes. In zijn gloednieuwe installatie Revolver werkt HC Gilje met licht, schaduw en beweging om de ervaring van de fysieke ruimte te transformeren. De zintuigen versmelten in ~Kulunka~ van Yolanda Uriz is een immersieve installatie waar laagfrequente geluidsgolven (4Hz tot 18Hz) voelbaar en zichtbaar worden, en een geluidscompositie aansturen.
In de aanloop naar het festival zijn er op verschillende data lezingen, presentaties van kunstenaars en documentaires die de thematiek van The Dark Universe verder uitdiepen, en Justin Bennett heeft voor The Dark Universe een nieuwe soundwalk ontwikkeld.
some rights reserved
Arie Altena
index